Artis, de historie achter de tuin

Dierentuinen bestaan al langer dan vandaag, en sommige dierentuinen zijn ook reeds verdwenen. Over hen kan u hier meer lezen.
Gebruikersavatar
Laafsekikker
Fictieve account
Fictieve account
Berichten: 3806
Lid geworden op: 11 nov 2010, 22:22
Favoriete dierentuin: Elke dierentuin
Locatie: Het forum
Contacteer:

Re: (oude forum) Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Laafsekikker »

Nota Laafsekikker
Deze post is afkomstig van het oude forum, waar deze door Gerald geplaatst werd op 25 juli 2010


Een fraaie en ook wel aparte foto van "chimpansee" Mafuka en een jonge "Atjeh tijger" uit 1915. Dit doen ze tegenwoordig niet meer in Artis ;)

In 1916 werd door dr. Portielje vastgesteld dat Mafuka een aparte soort chimpansee moest zijn en achteraf weten we dat hij gelijk had: zij was een bonobo. Op onderstaande foto zien we de jonge tijger vastgebonden aan een touw op een speelveldje. Aanvankelijk was Mafuka bang voor hem maar uiteindelijk durfde ze het aan om de tijger te benaderen en zelfs aan te raken, maar zodra het dier gromde maakte de jonge bonobo zich snel uit de voeten.

Afbeelding

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Bedankt voor de herplaatsing. Is al mijn tikwerk niet voor niets geweest :D

En wordt natuurlijk vervolgd...

Harm

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Harm »

Geweldige verhalen, super dat je dit allemaal met ons deelt.

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

De Quagga


Bron: Blaadjes voor den Bezoeker, deel III; De gestreepte paarden van Artis, door Dr. T.C. Winkler, ca 1880


De Quagga.

Artis bezat – voor zover bekent – de laatste quagga op deze wereld. Het dier, een merrie, stierf op 12 augustus 1883. Winkler schreef over dit dier in zijn “Blaadjes voor den Bezoeker”. Voor hem en zijn tijdgenoten was het nog niet zo’n heel bijzonder dier; hij schrijft erover alsof het nog in grote aantallen voor kwam.

Volgens Winkler was de quagga (Equus quagga quagga) een soort zebra en ook nu wordt dit dier beschouwt als een ondersoort van de steppezebra (Equus quagga). Over de spelling van de naam schrijft hij: “Deze naam wordt verschillend gespeld: kwagga, koeagga, quagga, couagga, quacha, enz. Men wil dat deze naam een nabootsing is van het geluid dat dit dier maakt, een geluid dat klinkt als koeah koeah, of kwah kwah. Hoe dit ook zij, de naam kwagga is thans algemeen aangenomen, en de geleerden noemen dit dier Equus kwagga.”

Waarin onderscheidt de quagga van de andere zebrasoorten als de zebra en de dauw (Equus quagga Burchelli), beiden in het “Blaadje” genoemd? “De kwagga onderscheidt zich van den zebra en den dauw door kortere ooren, een minder dikken en dus fraaier gevormden kop, en vooral door zijn kleur en teekening. Van vorm nadert hij meer het paard; maar even als de zebra en de dauw, komt hij met den ezel overeen in de omstandigheid dat hij slechts aan de voorpooten, aan de bovenarmen, zwielwratten heeft, en niet tevens aan de achterpooten, zoals het paard. De hoofdkleur van zijn huid is grijsachtig bruin, donkerder aan den kop en hals, lichter op den rug, het kruis, de zijden en heupen. De buik en de binnenvlakte der beenen zijn wit. Over den donkerbruinen kop en hals loopen grijsachtige strepen, die hier en daar rosachtig zijn. Op het voorhoofd, den neus en de slapen zijn de strepen zeer smal en recht, op de wangen en de onderkaak loopen zij dwars, en tusschen het oog en den mondhoek vormen zij driehoeken. Aan den hals vindt men een tiental strepen, die zich in de korte, borstelige, opstaande manen voortzetten. Aan de schoft worden de strepen hoe langer hoe flauwer, en op het kruis zijn zij geheel verdwenen. Over den rug loopt tot aan den staart een zwarte aalstreep, aan beide zijden van een smalle bruingrijze streep voorzien.”

De quagga leefde in Zuid-Afrika, “voornamelijk de groote vlakte ten noorden van de Oranjerivier. Zijn levenswijs is gelijk aan die van den zebra, ofschoon beiden elkander vermijden, en men nooit een zebra in de kwagga-kudden ziet. Wel ziet men niet zelden struisvogels onder de kwagga’s weiden. Gordon beweert dat de struisvogel den kwagga opzoekt, omdat er in den mest van dit dier groote kevers huizen, en de vogel die kevers gaarne lust.”

“De kwagga, die thans een der sieraden van Artis vormt, is, van de Kaap de Goede Hoop, te Antwerpen aangevoerd, en den 10den Februari 1872 door het genootschap aangekocht. Dit fraaie dier is een merrie: zij is zeer mak, en laat zich zelfs door vreemden streelen, ik zelf heb het meer dan eens gedaan, maar ’t is waar dat haar oppasser naast mij stond, met een stuk brood in de hand.”

Volgens de Systematische naamlijst der gewervelde dieren (1888) kwam de eerste quagga in 1851 naar Artis. Er was ook eens een hybride geboren uit een onager en een quagga.

Ten tijde van het schrijven van dit boekje - 1880 – bezat Artis een zebramerrie (op 27 juni 1870 aangekocht), een veulen (merrie), geboren op 1 augustus 1873, een jong van de hiervoor genoemde zebramerrie en een dauw. Verder een dauwhengst, geboren in Artis op 10 februari 1872 uit een paar dauws die vanuit Port Natal waren aangevoerd. Vader van de hybride veulen dus. En natuurlijk de quaggamerrie. Deze dieren stonden in de stallen onder de Artis Bibliotheek en in de volgorde: zebra, hybride zebra/dauw, dauw en tenslotte de quagga. Vooral de eerste drie stonden zo op een rij (ieder in hun eigen verblijfje) opdat de bezoekers goed konden zien dat het veulen afkomstig was van de twee dieren ter weerszijden van haar.

Onderstaand prentje komt een uit een negentiende eeuwse kinderprentenboekje uit mijn collectie en toont ons o.a. een zebra en een quagga.

Afbeelding

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

N.a.v. mijn opmerking in het KMDA-topic over het beschilderen van openbaar vervoer materieel hier een heel klein stukje Artistram-geschiedenis.

In 1980 werd tramstel 813 afgeleverd en was de derde tram uit deze serie (805-816) die als thematram werd beschilderd. Op 11 april 1984 werd de tram onthuld door een paar als dieren verkleedde kinderen. Voor deze gelegenheid was achter de tram een platte wagen gehaakt waarop een dixieland-orkest vrolijke deuntjes door de Amsterdamse straten liet schallen. Uiteraard kwam deze tram op lijn 9 in dienst, de lijn die langs Artis loopt. De beschildering bleef op de tram aanwezig tot een grote revisiebeurt in 2000.

De hieronder getoonde foto is een ansichtkaart uit mijn collectie die op 1 mei 1988 gelopen heeft, een bijzondere datum immers die maand bestond Artis 150 jaar!

Afbeelding

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Opmerkelijk (1930):

Afbeelding

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Ik wilde onderstaande posten als reactie op een foto van Spidermonkey in het fototopic maar het verhaal werd wat lang en heeft vooral met de historie van Artis te maken dus zet ik het hier maar neer. ;)

Je bedoelt dat grijze gedeelte wat net boven de groen rand uitsteekt. Op onderstaande foto (van Google streetview) is het wat beter zichtbaar.

Afbeelding

Wel grappig. Ik wist dat het Bevolkingsregister daar zat en dat het in de fik was gezet door het verzet maar niet wat de schade nu precies was. Het schuine dak is dus afgebrand en vervangen door een plat dak. Ik dacht altijd dat het dak later eens was vervangen.

Op 1 september 1941 was de officiële opening van het Bevokingsregister. Voordien was dit de concertzaal van Artis met aanpalend het grote terras. In 1939 werd de gemeente Amsterdam eigenaar van de grond en alle opstallen van Artis (de levende have bleef eigendom van het Genootschap) en in die hoedanigheid heeft ze bedenkelijke rol gespeeld in de geschiedenis van het Genootschap. Ze was weliswaar een redder in financiële nood in bepaalde gevallen maar de wijze waarop die rol werd gespeeld verdient zeker geen schoonheidsprijs.

Een voorbeeld: Het Zoölogisch Laboratorium was in 1923 aan de gemeente overgedragen maar bevond zich nog altijd in gebouw De Volharding. Het Genootschap had op de begane grond de runderstallen gevestigd maar op de bovenverdieping was o.a. het laboratorium gehuisvest. Na de aankoop in 1939 van alle gebouwen verklaarde de gemeente doodleuk dat het Genootschap opdraaide voor het onderhoud van het hele gebouw, zowel in- als exterieur. Iets soortgelijks gebeurde ook bij andere gebouwen die deels door de gemeente werden gebruikt.

Later heeft de gemeente het voortdurend uitstellen van onderhoud tot een kunst verheven met als gevolg dat er in de jaren 50 voor veel geld de meeste gebouwen moesten worden opgeknapt of zelfs compleet vervangen worden zoals het Nijlpaardenhuis die vrijwel op instorten stond. Er zakte zelfs een keer een nijlpaard door de verrotte houten vloer! Er werden keer op keer plannen en inventarisaties gemaakt (een vijfjarenplan, een tienjarenplan, etc.) maar uiteindelijk moesten ze wel toegeven en werd de boel dan toch min of meer aangepakt.

Om terug te komen op het Bevolkingsregister. Toen de concertzaal moest verdwijnen en het Genootschap aldus beroofd werd van een mooie grote zaal alsmede de inkomsten daaruit beloofde de gemeente dat ze het toen nog houten gebouw tussen het hoekpand en het hoofdgebouw (Groote Museum) zou vervangen door een nieuwe met zalen en restaurant voor Artis. Dat hebben ze vele jaren weten te vertragen! En zo ging het in de jaren '40, '50 en '60 maar door.

Als Artis niet een zeer vasthoudende directeur in de vorm van Sunier had gehad en als er niet voortdurend vanuit de bevolking steunbetuigingen waren geweest dan had het Genootschap het 125-jarig jubileum niet eens gehaald!

Gelukkig is de verstandhouding met de gemeente Amsterdam nu heel anders. Op 31 december 2000 werden alle gebouwen m.u.v. het Flamingorestaurant en het uitbreidingsgebied 100% afgeschreven. De gemeente is nog altijd eigendom van de grond maar dat wordt voor een symbolisch bedrag verhuurd aan de stichting Natura Artis Magistra (of voluit de Stichting tot Instandhouding van de Diergaarde van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra). De levende have staat voor nul euro op de balans en er is weliswaar nog een schuld bij de gemeente en bij een bank maar dat is gewoon normale bedrijfsvoering.

Artis is financieel in ieder geval gezond en dat hadden ze in de jaren '30 van de vorige eeuw niet kunnen dromen.

Zo, en dat allemaal dankzij een foto van Spidermonkey :D

spidermonkey

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door spidermonkey »

Bedankt voor de historische informatie, Gerald.

Afbeelding
Ik had begrepen dat de wit/grijze streep naast het (wat lijkt op een) dichtgemaakte raam het schuine dag aangeeft. Maar die is toch wat te hoog denk ik. Als je vanuit de rechtertoren naar de linkertoren kijkt is goed te zien wat de contouren van de dakconstructie waren:
Afbeelding

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Voor de niet ingewijden: links is de Plantage Kerklaan, rechts de tuin. Al die gekke dingen op het dak zijn de resten van een luchtkoelinstallatie welke op het dak stond. Zoals je hieronder nog kunt zien:

Afbeelding

Hieruit kan je concluderen dat het gebouw (althans het lage gedeelte met het platte dak) niet meer in gebruik is. Dit komt dan weer overeen met de plannen om hier een brasserie van te maken en dat Studio Plantage definitief is verdwenen uit dit pand. Men is dus volop bezig met in ieder geval de voorbereidingen voor de verbouwing.

De rest wordt natuurlijk besproken in het Masterplan-topic waar alle verbouwingen worden gevolgd. ;)

Om bij de historie te blijven: op onderstaande tekening uit ca 1900 kan je goed zien dat er vroeger een verdieping op de laagbouw zat met een schuin dak (al is dat op deze tekening niet te zien) en een fraaie facade in het midden waarin zich ook de ingang bevond. Toch ook weer jammer dat dat verdwenen is... zou eigenlijk volledig gerestaureerd moeten worden maar... dat kost veel geld.

Afbeelding

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Eind jaren '20 werd men in Artis gewaar van het feit dat wanneer je de dieren beter huisvest ze dan ook wat langer bleven leven. Directeur Sunier schreef daar een boeiend stukje over in "De Groene Amsterdammer" van 30 maart 1929. Hij verteld ondermeer dat vooral tijdens het transport de dieren last kregen van stress en andere verschijnselen waardoor ze voortijdig stierven, ook als ze "levend" in de dierentuin arriveerden.

Het was zaak om de dieren zo thuis te laten voelen dat ze er langer door bleven leven en wonderwel lukte dat bij veel dieren al aardig. Maar de tijd van de benauwde kooitjes en de overdadige bemoeienis van de mens was voorbij. Meer ruimte en meer de dieren hun eigen gang laten gaan werd de mode.

Afbeelding

In Artis werden toen enkele verblijven gemoderniseerd en het mooiste voorbeeld uit die tijd is natuurlijk het Kerbertterras. Deze was nog in aanbouw ten tijde van het schrijven van het artikel en men hoopte deze in mei van dat jaar (1929) te voltooien.

Tot die tijd zaten de grote katten voornamelijk in de Roofdierengalerij welke toen nog niet verbouwd was en de dieren slechts een kleine dagkooi en twee nog kleinere nachthokken tot hun beschikking hadden. Na voltooiing van het Kerbertterras werd de galerij voor het publiek bij de dagverblijven aangetrokken en werden de dagverblijven tevens vergroot.

Dankzij een stelsel van gangen en sluizen konden alle dieren op het nieuwe buitenterras komen en men wisselde dit steeds af. Ook nieuw was het tussenverblijf welke bestond uit een grote kooi met een zandbodem.

Voor het publiek was het natuurlijk een sensatie om de dieren vrij zonder tralies te kunnen aanschouwen. Een 2 meter diepe en 7 meter brede gracht scheidde de mensen van de roofdieren.

Afbeelding

Tegenwoordig ziet het Kerbertterras er nog net zo uit als in 1929 getuige de tekeningen welke bij het artikel gevoegd waren. De plattegrond toont het terras met daarnaast de grote buitenkooi van 8 x 8,5 meter en daar weer naast de Roofdierengalerij.

Afbeelding

Men hoopte door de begroeiing op de achterwand het verblijf nog mooier te laten worden en in combinatie met de gekleurde glazen bouwstenen levert het zelfs vandaag nog een prachtig aanblik.

Eigenlijk is het Kerbertterras zelfs na al die jaren nog gewoon erg modern. Willen we eigenlijk geen grote katten meer op dergelijke wijze houden, het kan nog best op dit terras. De makers van dit moois kunnen tevreden zijn...

Geert

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Geert »

Prachtige stukjes Gerald! Ik heb ze allemaal met plezier doorgelezen.. De laatste vind ik misschien wel de beste/leukste :)

Aapje

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Aapje »

Gerald, leuke stukjes inderdaad! Ik heb in de afgelopen tijd ook het e.e.a. gespaard over Artis, maar het is voornamelijk de bekende meuk, de bekende boeken (Portielje, Sunier, Frankenhuis, Peters), maar ik vraag me af waar er nog meer te halen valt. Antiquariaat Moby Dick in Noordwijk had een oud boek uit het begin van de 20e eeuw, van Witkamp of zoiets, maar het is inmiddels weg. Heeft iemand nog tips om deze collector items te bemachtigen?

Jelle

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Jelle »

Ook ik vind al je stukjes prachtig om te lezen, ga er alsjebliefd mee door!

meubilair

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door meubilair »

vanuit hier ook een positief punt.
allemaal erg leuk en intressant.

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Bedankt voor jullie positieve opmerkingen. We gaan hier gewoon mee door... :D

Voor Aapje en andere geinteresseerden: Wil je je wat verder orienteren op de boeken van en over Artis dan zal je dus op zoek moeten gaan bij de betere boekantiquariaten. Op internet kan je in ieder geval veel vinden op boekwinkeltjes.nl maar ook op addall.com. Ben je eens in Amsterdam dan is Kok in de Oude Hoogstraat een aanrader (kijk ook op http://www.nvva.nl/kok)

Mijn advies is altijd: niet zoeken maar gewoon rondkijken. Wat ik hiermee bedoel is dit. Ga je speciaal op jacht naar dat ene boek dan vind je het niet. Maar loop je zonder iets te zoeken bij een boekhandel naar binnen dan vind je juist datgene waar je naar zocht. Dit althans is mijn ervaring.

Vaak ga ik na een ochtendje Artis op de terugweg bij Kok of De Slegte langs en meestal kom ik dan iets leuks tegen. De laatste keer kocht ik een uitgave van het Artisboek (twee delen, 1922) welke ik nog niet had, een afwijkende editie dan die reeds in mijn collectie bevond. Een andere keer vroeg ik naar een serie Bijdragen tot de Dierkunde en nam de verkoper en passant ook het boek van Schlegel/Witkamp uit 1872 mee. Uiteraard heb ik die toen gekocht.

Zo gaat dat dus. En verder moet je gewoon veel geduld hebben.

Ik zal wel eens een lijstje maken met boeken van en over Artis zodat je weet waar je naar kunt zoeken.

Aapje

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Aapje »

Ja, ok, bedankt!

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

IJsbeertjes

Begin 20e eeuw behoorden ijsbeerjongen in gevangenschap nog tot de bijzondere gebeurtenissen en ook het jong dat in 1905 in Artis ter wereld kwam was zo’n heugelijk feit. Toch waren ijsbeerjongen in gevangenschap ook toen al niet meer de grootste zeldzaamheden. Zo kwam op 31 augustus 1889 een paar ijsberen aan in de dierentuin van Stokholm en daar heeft het het stel maar liefst 12 jongen voortgebracht. Namelijk op 28-11-1893 (2 jongen), 27-11-1894 (2), 4-12-1896 (1), 30-11-1898 (2), 15-11-1900 (2), 19-11-1902 (1) en op 26-11-1904 (2).

Afbeelding
1890

Het jonge ijsbeertje in Artis leefde helaas niet lang. Na ca 5 weken werd het door z’n moeder naar buiten gebracht om overdag van de frisse lucht te genieten en ’s avonds binnen te slapen. Toen het wat groter en sterker was geworden en al wat meer begon rond te lopen begon moederbeer met de eerste zwemlessen. Onder hevig verzet pakte ze haar kind in de nekvel werd het zo het bassin in gedragen waar het meteen begon te spartelen en luid schreeuwend er weer uit kroop.

De verzorgers waren bang dat deze zwemparijtjes het jong teveel begon te vermoeien en lieten het bad leeglopen. Dat was zeer naar de zin van de kleine want vanaf die dag begon het vrolijk en speels door het verblijf te rennen en met zijn moeder te spelen. Toch stierf hij kort daarna aan de gevolgen van het tanden krijgen (!).

Afbeelding
1877

In 1906 kreeg Artis een jonge ijsbeer – die reeds over zijn kiezen krijgen heen was.

De ijsberen leefden in die tijd in het Berenpaleis uit 1897, maar tot die dan woonden ze in een kleine ronde kooi aangebouwd aan een klein gebouwtje met enkele kooien en nachtverblijven.

zolifantje

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door zolifantje »

Hoe kom jij toch aan al die informatie en foto's???

Aapje

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Aapje »

Erg eigenlijk, dat berenpaleis.

Theo

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Theo »

Aapje schreef:Erg eigenlijk, dat berenpaleis.
Volgensmij is dit niet eens het berenpaleis, maar nog een voorloper daarvan...

Plaats reactie