Artis, de historie achter de tuin

Dierentuinen bestaan al langer dan vandaag, en sommige dierentuinen zijn ook reeds verdwenen. Over hen kan u hier meer lezen.
Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Theo schreef:
Aapje schreef:Erg eigenlijk, dat berenpaleis.
Volgensmij is dit niet eens het berenpaleis, maar nog een voorloper daarvan...
Inderdaad, zoals ik schreef werd het Berenpaleis geopend in 1897 en onder de foto's staan oudere jaartallen.

zolifantje

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door zolifantje »

Dit is inderdaad echt triest, om daar ijsberen in te houden. :(
Gelukkig zij de ijsberen nu verdwenen.

Aapje

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Aapje »

zolifantje schreef:Dit is inderdaad echt triest, om daar ijsberen in te houden. :(
Gelukkig zij de ijsberen nu verdwenen.
Precies, die kooi duikt steeds op op plaatjes van Artis uit vroegere tijden. Het waren natuurlijk ook andere tijden, maar eigenlijk is het van de zotte. Ook het ijsberenverblijf uit mijn jeugd vond ik eigenlijk ontoereikend. Toch kijk ik nu graag naar de ijsberen in Blijdorp.

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

In de jaren 30 van de vorige eeuw moest er flink worden bezuinigd - ook toen al - wegens grote financiële tekorten van het Genootschap. Maar directeur Sunier wist ook dat je het publiek regelmatig iets nieuws moet bieden zodat ze blijven komen kijken. Door de kunstenaar Jaap Kaas werd een pinguinrots ontworpen en het werd in 1935 in eigen beheer gebouwd. Zo kon je met weinig kosten toch iets leuks maken.

Afbeelding

Het verblijf stond tegenover de Roofdierengalerij aan het einde van de Hollandsche Tuin (zie de plattegrond hieronder: bij de witte pijl). De afmetingen waren 16 x 10 meter en het kostte 830 gulden. Bij een artikel over de aanstaande 100 jarige Artis in de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 24 juni 1936 werd bovenstaande fraaie tekening geplaatst.

Afbeelding

De rots werd in 1957 gesloopt. Toen kregen de pinguins het huidige verblijf achter het Aquarium.

zoofreak
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 2136
Lid geworden op: 11 nov 2010, 22:13

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door zoofreak »

Die supergestileerde, erg abstracte constructies waren toen erg in zwang voor pinguins.
In London Zoo stond ook zo een 'pareltje' van moderne architectuur.
Het was een art deco ontwerp van Lubetkin.

Aapje

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Aapje »

Ik moet toch weer eens naar de Artis-bibliotheek, zo te zien. Leuke plaatjes en weetjes.

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Na het berichtje dat nijlpaard Tanja weer terugkeert naar Artis ben ik even mijn archiefje ingedoken en heb onderstaande foto gescand.

Pasgeboren Tanja met moeder Ans op 4 juli 1960. Foto is niet scherp maar toch wel leuk...

Afbeelding

spidermonkey

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door spidermonkey »

Leuk Gerald, zo'n oude foto! :D

spidermonkey

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door spidermonkey »

Tijdens het opruimen van stapels boeken voor de kringloop kwam ik bij toeval deze foto in één van de boeken tegen. Dus dit boek bewaar ik nog even... ;)

Afbeelding

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

spidermonkey schreef:Afbeelding
Interessante foto! Uit welk boek komt dit?

Voor diegene die het niet helemaal kan plaatsen: we kijken hier op het dak van de Ledenlokalen. Het hoge gedeelte op de achtergrond is de hoek Plantage Middenlaan / Plantage Kerklaan. Links is de serre. De twee overeind staande delen links en rechts zijn de middenpartijen van het gebouw welke zijn verwijderd om hier een plat dak te kunnen maken.

Deze verdieping is dus gewoon nooit meer opgebouwd, maar dat gaat hopelijk in de toekomst wel weer gebeuren.

spidermonkey

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door spidermonkey »

Gerald schreef:
spidermonkey schreef:Afbeelding
Interessante foto! Uit welk boek komt dit?
De foto staat in het boek Toen...; 1940-1945. De uitgave is, in opdracht van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, ter gelegenheid van de nationale herdenking in mei 1960 verschenen bij het Staatsdrukkerij- en Uitgeverijbedrijf, in een oplage van 40 000 exemplaren.
Er staan foto's en gedichten in. Dit is overigens de enige foto van Artis die erin staat.

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Afbeelding

Uit: De Stad Amsterdam, 21 december 1923

NB: Mafuka was een bonobo maar behalve dat Portielje in 1916 al noteerde dat zij geen gewone chimpansee was (hij noemde haar een dwergchimpansee) werd dat pas in 1929 erkend.

Mafuka heeft het overigens tot lokale held geschopt: er staat bij het Kleine Zoogdierenhuis een fraai beeldje van haar. Het beeldje is een bronzen afgietsel van een origineel gemaakt door Cornelia Smit (1878-1928) en werd op 1 mei 1988 aangeboden door A. Kortland

Afbeelding

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Afbeelding

Een nieuwe foto met een historisch tintje. We zien hier links de Salmhuisjes. Aan de overkant van de Muidergracht zien we de voormalige Nassau Kazerne waar eind 1839 de menagerie van Van Aken werd ondergebracht. Artis was nog in schermutseling met de gemeente Amsterdam over de wijze waarop de wilde dieren moesten worden ondergebracht.

Ondertussen had van Aken zijn beestenboel al naar Amsterdam gebracht en daar stonden ze dan: de leeuwen, tijgers en olifant Jack. Gelukkig mochten ze in de kazerne worden ondergebracht en kon het bestuur verder kibbelen met de gemeente. In 1842 werd dan uiteindelijke het eerste echte roofdierenhuis van Artis opgeleverd.

Dit gebouw bevond zich op de plaats van het huidige Hoefdierenhuis of ietsje daarvoor eigenlijk. Een langwerpig gebouw parallel aan de Nieuwe Prinsengracht (de huidige vijver bij de flamingo's). Zie de plattegrond hieronder:

Afbeelding

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Na aanleiding van een opmerking over de Microzoo in het Burgers topic:

In Artis heeft men in de jaren '50 al eens een microscopische kleine wereld laten zien in de manifestatie "Micro-Wereld" met projecties van microscopisch kleine diertjes als infusorien, zweepdiertjes, raderdiertjes, etc. Micro-Wereld op 13 juli 1952 geopend en werd eind september afgesloten. In de zomer van 1953 volgde een herhaling.

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »


TWit894

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door TWit894 »

Weet iemand toevallig de naam van de olifantenstier met die enorme slagtanden bij de "trouwfoto's"? :)

Hippo

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Hippo »

Dat is hoogstwaarschijnlijk Murugan (overleden in 2003). Dat was een indrukwekkende olifantenstier met grote slagtanden. Ik was nog jong toen ik hem telkens zag, maar ik heb wel foto's en een boekje uit Artis over hem.

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Ja dat is Murugan.

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Naar aanleiding van het topic met de bezoekersaantallen heb ik even wat uitgezocht.

Ik was namelijk nieuwsgierig naar de overgang van toegang alleen voor leden tot toegang voor iedereen. En dit heb ik er van kunnen maken:

Oorspronkelijk konden alleen de welgestelden zich een lidmaatschap veroorloven en het werd ook al snel usance om te kunnen pronken met zo'n lidmaatschap. Dit was in ieder geval de eerste vier decades het geval, daarna werd het wat minder.

Om het gewone volk buiten de poorten te houden werd van begin af bepaald dat alleen mensen van buiten Amsterdam een dagkaartje konden kopen en daarnaast kon je nog als introducee met een lid mee naar binnen.

Toch zag het bestuur van het Genootschap ook wel in dat je ook het gewone volk een pleziertje moest gunnen en daarom werd er in 1852 besloten om in de maand september twee zaterdagen het park voor iedereen te openen. Dat "iedereen" was nog wel wat beperkt want de allerarmsten konden zich geen toegangskaartje veroorloven ook al was het slechts 25 cent.

In 1889 werden de openingsdagen in september uitgebreid tot alle dagen van die maand. En daarmee werd september de "kwartjesmaand".

De toegang werd weer iets uitgebreid met de instelling van de opening op Hemelvaartdag (ook voor een kwartje) in 1903

Toen de gemeente Amsterdam Artis een jaarlijkse subsidie van 10.000 gulden gaf vanaf 1912 werd daarin bepaald dat er toegang voor niet-leden moest zijn op idere zaterdag van de maanden juli en augustus. Toegangsprijs was nog steeds 25 cent.

In 1919 werd dit verder uitgebreid met de opening op alle zaterdagen van mei tot en met augustus en wederom was de toegang slechts 25 cent.

Daarna wordt het een beetje wazig in de berichtgevingen maar in 1939 werd een dreigend faillissement afgewenteld door de aankoop van het terrein en alle gebouwen met inhoud - behalve de levende have - door de gemeente Amsterdam en de provincie Noord-Holland en ik denk dat vanaf toen ook de openingstijden zijn ongeveer zoals wij ze nu kennen. Alleen voor het Aquarium moest je apart betalen (waarschijnlijk tot 1978).

De toegangsprijzen waren toen wel wat hoger geworden want er waren in de tweede wereldoorlog speciale kwartjesdagen op Hemelvaartdag

Gerald
Laafsekikker (CR)
Laafsekikker (CR)
Berichten: 4573
Lid geworden op: 11 nov 2010, 15:07
Favoriete dierentuin: 1

Re: Artis, de historie achter de tuin

Bericht door Gerald »

Tijgers aan de gracht.

Een masterplan uit 1989 of hoe je een dierentuin ondergeschikt maakt aan ambtenaren.

Toen Artis in 1988 het gebied tussen Plantage Doklaan en Entrepotdok definitief toegewezen kreeg door de gemeente Amsterdam moest er natuurlijk ook een plan komen om dat gebied in te richten. De gemeente Amsterdam was eigenaar van alles wat zich op het grondgebied van Artis bevond behalve de levende have en daarom is het niet zo vreemd om te zien dat de Dienst Ruimtelijke Ordening hiermee aan de slag ging - samen met een architect.

Het resultaat is wat je van een ambtelijke instelling kunt verwachten: een gedrocht die uitsluitend tot doel heeft om publiek naar Artis - en dus ook naar Amsterdam - te lokken. Want waarom hef je anders de toeristenbelasting? Net als een paar decennia eerder wordt de historische betekenis van Artis en haar gebouwen rücksichtslos aan de kant geschoven hetgeen destijds resulteerde in het wangedrocht wat wij tegenwoordig kennen als het Gorillahuis of voormalig Nijlpaardenhuis. In diezelfde tijd had men ook een ideetje om een groot gebouw te plaatsen tussen de Ledenlokalen en het Vogelhuis waarbij de oude ingang moest verdwijnen om plaats te maken voor een onderdoorgang onder het nieuwe gebouw!

Afbeelding

Op de overzichtstekening zie je het plan weergegeven. Als je weet hoe Artis er nu uit ziet dan kan je meteen zien dat veruit het grootste deel van dit masterplan nooit is uitgevoerd. Feitelijk is alleen het verzorgingscentrum, het gebied rondom de Savanne en de plantenkassen min of meer uitgevoerd zoals destijds gedacht.

Aan de hand van detailtekeningen zal ik je een rondleiding geven door het Artis zoals men dat destijds voor ogen had.

Het ingangsgebied.

Afbeelding

De parkeerplaatsen zijn vervangen door een grote parkeergarage (A) met drie bovengrondse lagen en één ondergrondse laag. Bussen kunnen worden gestald in een aparte garage (B) waar omheen apenverblijven zijn gebouwd. Zie hier de eerste monumentale blunder: het Apenhuis en het Vogelhuis zijn gesloopt.

Het gebied rondom de Papegaaienlaan is volledig als plein uitgevoerd. Al het groen is verwijderd en de vijvers zijn teruggebracht tot een soort gracht. Wel historisch maar ronduit lachwekkend. De oude bruggetjes zijn gesloopt inclusief het gibbon-eiland (in 1984 notabene als zodanig ingericht!). Wat wel bleef zijn de Kinderboerderij met Mini Zoo en Weidevogelvolière (C) en de Apenrots en Kamelenveld (D) al zien we wel dat het water rondom beide verblijven met elkaar zijn verbonden (niet eens zo'n gek idee)


Rondom de Hollandse Tuin

Afbeelding

De Hollandse Tuin wordt 90 graden gedraaid waarbij het Westerman Monument iets zal worden verplaatst. De tuin komt nu uit op een nieuw te maken ingang van het Kleine Zoogdierenhuis (D). De Roofdierengalerij is volledig gesloopt! Wel blijft het Kerbertterras nog bestaan maar wel met een groter terras welke zich nu uitstrekt tot een nieuw gebouwtje (links naast het terras). Op het uitbreidingsgebied komt een nieuw roofdierenverblijf met drie grote perken (C). Verder herkennen wij in dit plaatje nog de Uilenruine (E), het Olifantenverblijf (F) en het huidige Lemureneiland (G) welke toen nog voor vogels in gebruik was.


Rondom de Savanne

Afbeelding

Hier zien we al iets wat later wel gerealiseerd is maar in andere vorm. Dit is overigens het gebied welke volgens dit plan uit 1989 als eerste gebouwd zou gaan worden en dat is ook gebeurd alleen anders dan we hier zien. Bij A waren zebra's en gnoes gepland. Dit kwam later ook uit alleen dan in de vorm van de Savanne zoals we die nu kennen. Het gebied bij B was bedoeld voor de algazellen. Ook dit is later - zij het in iets andere vorm - hier gerealiseerd. Men wilde graag een aanlegsteiger voor rondvaartboten (C) en ook deze kwam er maar dan op een andere plek namelijk ten noorden van het restaurant de Twee Cheetah's welke later bij D is gebouwd. De twee gebouwen die we hier op de tekeing zien zijn dus nooit gebouwd en hadden een informatiecentrum met een oranjerie moeten worden. Op het pad er tussen is later de huidige brug gekomen. Bij E zien we het totaal vervangen Giraffenhuis en bij F het Wisentenperk.


De noordelijke hoek

Afbeelding

Hier zien we ook weer iets wat er wel is gekomen: het verzorgingscentrum of voedselmagazijn en quarantaineverblijven zoals dat tegenwoordig wordt genoemd. In het plan werd al gezegd dat de vormgeving van de gebouwen nog konden veranderen en dat is ook uit gekomen. Ditzelfde geldt voor de grote plantenkas die de laan afsluit; gebouw B. Hier werd uiteindelijk de Metzelaarskas gebouwd met daarnaast het Vlinderpaviljoen (C). Alleen iets kleiner want erachter staat nu, parallel aan de gracht, een dienstgebouw. D is het Nijlpaardenhuis (toen ook als zodanig in gebruik met ook de zeekoeien). E is het Wisentenperk. Bij F zien we een veld naast het Mensapenhuis. Dit is later anders geworden: de grote kooi tegenover het Mensapenhuis (nu Chimpanseehuis) met de luchtbrug. Ook gesloopt is het oude magazijn welke nu dienst doet als Insektarium (G). Verder zien we hier nog de (ijs)berenverblijven en zeeleeuwenverblijf (H)


De "Salm-huisjes"

Afbeelding

Hier zien we weinig veranderingen. Naast het Aquarium (A) het Pinguinverblijf (B). Bij C zien we de twee verblijven van de guanaco's en de axisherten met daarnaast bij F een veld welke nu tot de rommeligste hoek van Artis behoort. Het plan meldt niet wat men hier gepland had. Bij D zien we een nieuw gebouwtje (kas?) tussen de twee lange gebouwen welke de Salm-huisjes vormen, deze is er niet gekomen evenmin als het koepelvormig gebouw bij E


Groene lijnen.

Afbeelding

Ik heb hier de tekening 30 graden gedraaid voor het overzicht. Het idee was om een groene parkachtige structuur door Artis te maken. Deze groene lijn begint feitelijk met de Papegaaienlaan (rechts) en loopt dan helemaal tot aan de Salmhuisjes middels groene perkjes. Via de twee geplande plantenkassen wordt de groene lijn voortgezet tot de groene laan welke de oude Plantage Doklaan volgt. Deze laan zou uitgerust worden met fraaie bomen en zo een rustiek wandelpad vormen welke uiteindelijk weer uit komt op het centrale plein bij het ingangsgebied. Langs deze laan werd een muur gepland tussen het oude park en het uitbreidingsgebied met doorgangen en ingangen naar de dierenverblijven. Haaks op de groene laan staat een andere groene laan tussen het Aquarium en het Entrepotdok.

Dit plan is ook weer een mooi voorbeeld van hoe een "definitief" masterplan na de ontwerpfase nog vele malen is aangepast en waarbij zelfs vele onderdelen werden geschrapt. Uitgevoerd zijn het gebied rondom de Savanne en Algezellenpark en het verzorgingscentrum en plantenkassen, maar verder is er gelukkig weinig van terecht gekomen. Want in dit plan zou een hele rij gebouwen worden gesloopt: Vogelhuis, Apenhuis, Roofdierengalerij, Giraffenhuis en het oude magazijn.

Hopelijk worden we in de toekomst niet weer met zo'n onnozel plan verrast!

Plaats reactie